Door Tom | 25 september 2020
In de westerse context, is de term samoerai - een mannelijk woord in het Japans - synoniem geworden voor de geharnaste mannelijke strijder uit de feodale elite. Maar vrouwelijke samoerai-strijders, ook wel bekend als onna-bugeisha, waren net zo belangrijk. Deze vrouwen werden opgeleid in de vechtsport om dorpen te beschermen waar te weinig mannelijke beschermers waren. Voor hun veelal vergeten heldendaden is de laatste jaren meer aandacht.
Volgens de legenden zou in 200 na Christus iets ongehoords zijn gebeurd. Keizer Chūai, de toenmalige monarch, stierf onverwacht in een gevecht, naar verluidt omdat hij niet luisterde naar de wens van een kwade geest - een kami - om Korea binnen te vallen. Maar dat was niet het meest opzienbarende van het verhaal.
Zijn vrouw, die volgens de verhalen keizerin Jingu heette, was woedend over zijn dood en besloot hem te wreken. Volgens de Nihon Shoki (Geschiedenis van Japan), doodde Jingu de rebellen die haar man hadden vermoord. Haar bloeddorst was daarmee nog niet gestild. Ze trok met een leger het 'beloofde land', nu bekend als Korea, binnen. Hoewel veel data en gebeurtenissen historisch controversieel zijn en gezien worden als legenden, drukte het verhaal van Jingu een blijvend stempel op de Japanse samenleving en werd ze vaak genoemd als de eerste onna-bugeisha - wat letterlijk de 'vrouwelijke strijder' betekent.
De onna-bugeisha
Anders dan het moderne Japan, waarin de rol van vrouwen buitenshuis vaak werd genegeerd, speelden de onna-bugeisha een belangrijke rol in het feodale Japan. Ze behoorden tot de bushi-klasse en zorgden niet alleen voor hun huishoudens en het land (ze waren ook rentmeesters, ofwel jito), ze hadden ook de plicht dit alles te beschermen. Net als hun mannelijke tegenhangers, waren ze getraind in vechtsporten en het hanteren van wapens zoals de naginata (een lang, gebogen stafwapen) en de Kaiken dolk, en waren ze goed thuis in de kunst van het dolkvechten, ook wel tantōjutsu genoemd. Veel van deze wapens werden ontworpen voor vrouwen die zich specialiseerden in afstandsgevechten en zich behendig verdedigden tegen een fysiek sterkere tegenstander.
Rochelle Nowaki zegt in “Women Warriors of Early Japan” dat de gebrekkige informatie over deze vrouwelijke strijders niet te maken heeft met hun kleine aantallen, maar met de snelle veranderingen in de samenleving van destijds. “Er zijn weinig historische afbeeldingen van deze vrouwen,” schrijft Nowaki. “Dit komt door de veranderingen die werden ingezet na de politieke en maatschappelijke onrust die begon in de Kamakuraperiode. De kennelijk 'schaarse verwijzingen suggereren dat ze een minderheidsgroep onder de strijders waren', maar het tegenovergestelde is waarschijnlijker, omdat het bewijs van hun rol met de strijd van die tijd verloren is gegaan”.
De keizerinnen van Japan
De legende van Jingu is niet alleen een spannend verhaal, er zijn ook redenen om aan te nemen dat haar oorlogszucht de weg baande voor de onna-bugeisha. In 'Samurai Women 1184-1877', beschrijft Stephen Turnbull de opkomst van Himiko, een vermeende tovenares, maar in werkelijkheid waarschijnlijk een soort hogepriesteres of sjamaan, die samen met een mannelijke tegenhanger regeerde. Dergelijke rollen waren destijds niet vreemd voor vrouwen. Maar, zegt Turnbull, er is ook bewijs waar uit op te maken is dat vrouwen zoals zij een nog invloedrijkere rol hadden. “Bij archeologisch onderzoek in vrouwelijke graftombes uit de 4e eeuw zijn harnassen en wapens gevonden, dus het is mogelijk dat ze legers hebben aangevoerd, zoals in de legende van Jingu”.
In de 5e en 6e eeuw was Japan getuige van de komst van vrouwelijke heersers, met in totaal acht keizerinnen, en de opkomst van zijn gevierde vrouwelijke krijgers, zoals Tomoe Gozen en Hangaku Gozen. Pas in de 12e eeuw maakte de samoerai-klasse een einde aan deze status quo en verdwenen vrouwen van het strijdtoneel en uit de heersende klasse.
De onna-musha
Er waren twee soorten onna-bugeisha - de verdedigers van huis en haard, en de vrouwen die deelnamen aan de gewapende strijd. Deze laatsten heetten onna-musha, vrouwen zoals Tomoe Gozen.
Tomoe Gozen was een van de beroemdste vrouwelijke strijders in de Japanse geschiedenis. Wikimedia Commons.
Haar ster rees tijdens de beruchte Genpei Oorlog (1180-1185) tussen de Taira- en Minamoto-clans. Tomoe vocht in de Minamoto-clan en leidde 300 samoerai naar de overwinning tegen 2.000 strijders van de Taira-clan, inclusief de prominente onna-musha Hangaku Gozen. Dit was een cruciaal moment in de Japanse geschiedenis. Het markeerde de oprichting van het eerste shogunaat, het Kamakura-shogunaat.
Nowaki schrijft dat Tomoes laatst beschreven strijd de Slag om Awazu was, en dat ze toen haar reputatie al gevestigd had. Die verstevigde ze nog door een hinderlaag aan te leggen, toen haar generaal dodelijk verwond was, “en te wachten op de vijand. En er verscheen er een die in heel de provincie Musashi beroemd was om zijn kracht, Onda no Hachiro Morishige, met dertig ruiters. Tomoe mengde zich tussen hen, ging recht op Onda no Hachiro af, greep hem en spietse zijn hoofd op haar zadelknop, draaide het rond, sneed het af en gooide het weg”.
Daarna horen we niets meer over Tomoe, maar andere onna-busha, zoals de jonge vrouwelijke krijger Nakano Takeko, traden in haar voetsporen. Tomoe wordt ook nu nog beschouwd als de grondlegger van het naginata-vechten.
De strijd tegen een traditionele rol
De Japanse vrouwen voerden strijd op diverse fronten. Toen de samoerai-klasse het overnam, werd het huishouden geleidelijk aan hun belangrijkste terrein. Aan het begin van de Edoperiode in de vroege 17e eeuw, raakten de onna-bugeisha nog verder uit beeld, als gevolg van de neo-Confucianistische filosofie en de nadruk die daarin lag op het huwelijk. Mannelijke samoerai die stopten met vechten werden ambtenaar, terwijl de vrouwen niet mochten reizen en vechten. In de Tokugawa-periode was er een korte heropleving van de interesse in de vrouwelijke samoerai en hun morele training in naginata-vechten. Een groep vrouwelijke strijders geleid door Nakano Takekko, die omkwamen in de Slag om Aizu (1868), luidde het einde in van de onna-bugeisha.
In datzelfde jaar begon de Meiji-periode, een tijdperk van snelle modernisering in Japan. De samoerai-klasse raakt zijn macht kwijt, en veel samoerai kregen bestuurlijke functies. Hun militaire privileges bestaan nu niet meer. Maar Japan houdt nog steeds van zijn samoerai, en ook van zijn vrouwelijke strijders.
In 1881 werd keizerin Jingu de eerste vrouw op een Japans bankbiljet. Hoewel haar werkelijke gezicht er niet op stond omdat de geschiedenis daar geen uitsluitsel over geeft, verstevigde deze erkenning haar erfenis. Het leidde ook tot hernieuwde belangstelling in haar en de geschiedenis van de dappere onna-bugeisha. Tegenwoordig bestaan ze nog slechts in de geschiedenisboeken, en rest er nog maar één strijd voor ons. De strijd om te voorkomen dat ze in de vergetelheid raken.
Toon je vechtlust in onze speciale samoerai-veilingen. Of registreer je als verkoper.
Ontdek meer Japanse kunst | Aziatische en tribale kunst
Deze artikelen vind je misschien ook interessant:
De kimono nader bekeken: verweven met de Japanse samenleving
Leer snel meer over Japanse houtsnedeprenten
De oude kunst van bonsai: Japanse esthetiek in een bloempotje