Geschiedenis

Circusaffiches: een verloren kunstvorm

Door Tom | 7 oktober 2020


Het woord circus doet denken aan allerlei vormen van kunst, maar niet direct aan affiches. Circusaffiches vallen echter op vanwege hun artisticiteit en zijn vroege voorbeelden van marketing. Fotograaf en verzamelaar Piet-Hein Out vertelt ons meer over deze vergeten kunstvorm.


Op 31 januari 1967 liep John Lennon een antiekzaak binnen. Daar kocht hij een affiche dat reclame maakte voor een 19e-eeuws circus, het Pablo Fanque Circus Royal. Gefascineerd en geïnspireerd door wat er op dit affiche stond, schreef hij een lied dat later bekend werd als 'Being for the Benefit of Mr. Kite!'. Het verscheen op de veelgeprezen lp Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band. Hoewel de populariteit van het nummer grotendeels toegeschreven kan worden aan het geluid en de productie, hielp de tekst - die gaat over een aantal prominente circusartiesten - mee om het gevoel over te brengen wat de affiches opriepen. 


“Circusaffiches zijn uniek om wat ze afbeelden: het culturele fenomeen circus”, legt Piet-Hein uit. “Waar anders dan in het circus zie je geweldige atletische en acrobatische acts, meerdere keren per dag? Of bijzondere interacties tussen mensen en dieren? Een circus is een plaats voor ontzag en verwondering - de affiches die daarbij horen, zijn niet veel anders”.


Het begin van het circus

 

Historici kunnen van mening verschillen over de oorsprong van het circus, maar de algemene consensus is dat het moderne circus begon in het Verenigd Koninkrijk in 1768, met ruiter Philip Astley. Hij was al jong paardenliefhebber en zette de eerste vorm van een circus op toen hij van paardrijden een show maakte. Geleidelijk aan kwamen daar acrobatiek en clowns bij, en ook daar was hij de eerste mee. Vervolgens introduceerde hij de 'ring' die tegenwoordig nog steeds te zien is in het circus. 



Circussen waren een poort naar fantastische taferelen, in een tijd waarin mensen zelden reisden

Terwijl circussen groeiden in populariteit, ontstond de behoefte aan meer bekendheid. In de 18e en 19e eeuw vertegenwoordigden circussen het rijk van de fantasie. Mensen leefden en stierven vaak op de plaats waar ze waren geboren, en de komst van deze mobiele universums waren een kans voor de lokale bevolking om iets bijzonders te beleven. Circussen bleven meestal echter maar een paar dagen op dezelfde plek, dus mensen moesten er tijdig op geattendeerd worden. De organisatoren van het circus wisten dit en dus moest het affiche de belofte van een bijzondere ervaring communiceren, en mensen ertoe aanzetten de voorstelling bij te wonen. 


De sfeer vastleggen


De veelzijdigheid van het circus vastleggen was niet eenvoudig. Daarom zijn er affiches in vele stijlen, zegt Piet-Hein. “Natuurlijk zijn er afbeeldingen van acrobaten, clowns en dieren. Maar die stonden niet altijd samen op de affiches. Soms werden er verschillende beelden gebruikt voor verschillende onderdelen van het circus; een truc waar moderne marketeers waarschijnlijk niet warm voor lopen, omdat dat de herkenbaarheid van het merk niet ten goede komt”. 


Circusmanagers gebruikten voor die tijd innovatieve marketingtechnieken, al zouden hun methoden nu wellicht als spam worden ervaren. Zo kregen potentiële bezoekers affiches in hun brievenbus en waren er overal billboards te zien. Maar dat werd noodzakelijk geacht, omdat het evenement immers maar zelden en heel kort in de buurt was. De circussen schuwden enige overdrijving niet. Koppen als 'De mooiste show op aarde', vetgedrukt en in een kleurrijk lettertype, waren heel gewoon om potentiële bezoekers te verleiden. De affiches waren ook vroege voorbeeld van gestileerde print, met gebruik van lithografie, die de affiches hun levendige, kleurrijke uitstraling gaven. 



Circusaffiches waren soms wat schreeuwerig en schuwden de overdrijving niet om mensen naar de show te trekken

Hoewel circusposters bekend staan om hun kleurrijke dierenafbeeldingen en carnavaleske sfeer, worden ze niet alleen verzameld om hun esthetische uitstraling. “Circusaffiches zijn bijzonder omdat ze lange tijd een spiegel waren van de samenleving en wat daar leefde”, legt Piet-Hein uit. “Ik verzamel onder meer originele circusposters uit de Sovjettijd. Als ik die naast Amerikaanse circusposters zou leggen uit de jaren 1950 en 1960, zie je een wereld van verschil qua stijl, motieven en onderwerpen.”


“Persoonlijk vind ik de Sovjetposters meer op kunstwerken lijken en moderner dan de Amerikaanse circusposters. Acrobaten die aan vliegende raketten hangen, staan voor de Sovjetdroom om te heersen in de ruimte. Heel anders dan de meer traditionele stijl van het Amerikaanse circus. Dat laat allemaal zien hoe sterk de samenleving het design van circusaffiches beïnvloedde, en dat nog steeds doet”.


Verkeerde beeldvorming


Behalve dat het waardevolle artistieke uitingen kunnen zijn, helpen circusaffiches ook misvattingen en stereotypen over het circus uit de wereld. “Het circus is vaak verkeerd neergezet in boeken en in Hollywood,” zegt Piet-Hein. “Coulrofobie (angst voor clowns) nam een hoge vlucht door horrorclowns, zoals Stephen Kings It. Het circus werd geportretteerd in overdreven stereotypen en drama, op een manier die niet meer overeenkwam met de werkelijkheid. Zelfs het gebruik van het woord circus voor een chaotische situatie is discriminerend. Het management en de logistiek van het circus Ringling Bros Barnum and Bailey waren zo indrukwekkend, dat het Amerikaanse leger er een studie van maakte om ervan te leren”. 



Clowns kregen na verloop van tijd ten onrechte een slechte reputatie, die niets meer te maken had met de komieken op de affiches

Circusaffiches bestrijden dit door hun artistieke integriteit. “Sommige van de beste posterontwerpers ter wereld, ontwierpen ook circusaffiches”, zegt Piet-Hein. “De Amerikaan Bell Geddes maakte een reeks posters voor Ringling Bros Barnum and Bailey, terwijl sommige van de beste Poolse ontwerpers dat deden voor het Poolse Staatscircus. Ik zie circusaffiches niet alleen als items die een voorstelling aankondigen. Ik zie ze als een soort eerbetoon aan de geweldige artiesten en het circus als geheel. Ik ervaar het verzamelen en bewaren van deze affiches als een eerbetoon aan de artiesten en circussen van het verleden”.


 ____________________

Bekijk de circusaffiches in onze veilingen hier of registreer je als verkoper op Catawiki.


Ontdek meer posters | moderne en hedendaagse kunst 


Deze artikelen vind je misschien ook interessant:


Affiches uit de verloren wereld van oceaanstomers

Het meisje met de duizend gezichten: het verhaal van Fornasetti


Een introductie in de kunst van de Chinese kalligrafie



Maak je gratis account aan
Bij Catawiki zul je iedere week versteld staan van de indrukwekkende en bijzondere objecten die aangeboden worden. Registreer je vandaag en ontdek onze wekelijkse veilingen, die door ons team van gespecialiseerde experts worden samengesteld.
Deel dit artikel
Close Created with Sketch.
Nog niet geregistreerd?
Door gratis een Catawiki-account aan te maken, kun je bieden op onze 75.000 bijzondere objecten die iedere week geveild worden.
Registreer nu