Door Tom | 7 mei 2021
Al meer dan 100 jaar worden postzegels wereldwijd gebruikt voor communicatie per post. De zegels functioneren primair als betalingsbewijs voor de posterijen. Maar de studie naar postzegels en het verzamelen ervan - filatelie - legde enkele minder bekende verhalen over postzegels bloot. Een daarvan is de humanitaire rol die postzegels speelden en hun rol bij goede doelen. De zogenoemde toeslagzegels die werden uitgebracht in tijden van oorlog en rampen, leverden geld op voor goede doelen en boden steun waar dit het meest nodig was. Atanasio Soriano, van ons filatelieteam, vertelt je meer over de vele momenten waarop postzegels de wereld tot steun waren.
Vergeleken met de rol van invloedrijke mensen in de geschiedenis, lijkt de rol van de posterijen niet bepaald heroïsch. Maar brieven en postzegels hebben veel in beweging gezet en speelden een stille, maar essentiële rol op bepaalde opmerkelijke momenten in de geschiedenis.
"Van de ontdekking van Amerika tot recente verkiezingen wereldwijd, de posterijen - en sinds 1840 postzegels - waren belangrijk voor de menselijke ontwikkeling", zegt Atanasio. "Post is te voet, per auto, rijtuig, vliegtuig, raket, ballon, helikopter, zeppelin, space shuttle en zelfs via ezels vervoerd. Welk middel ook gebruikt werd, geen enkele regering of individu bleek ooit in staat de verspreiding van de (vaak hoopvolle) boodschap die de post bracht, te stoppen.
Toeslagzegels en liefdadigheidszegels
De kracht van brieven is duidelijk, maar ook postzegels hebben een significante rol gespeeld in wereldwijde gebeurtenissen. Niet alleen werd er post ermee verstuurd, ze vestigden ook de aandacht op verwoestende humanitaire conflicten, pandemieën en natuurrampen.
Het verhaal achter toeslagzegels of liefdadigheidszegels is niet alleen voor filatelisten interessant. Toeslagzegels zijn speciaal uitgegeven postzegels waarvan een deel van de prijs naar een goed doel gaat. Bij liefdadigheidspostzegels gaat de volledige opbrengst naar een goed doel.
"Postzegels zijn kleine stukjes kunst en ook miniatuur tijdcapsules. Je kunt je bijna geen historisch belangrijke gebeurtenis of relevant persoon voorstellen die niet als inspiratie heeft gediend voor een postzegel in de afgelopen 180 jaar. En ook crises en rampen vervulden die rol".
Oorlogen
De eerste toeslagzegels werden in 1890 uitgegeven ter herdenking van de hervorming van de Britse posterijen. Van de opbrengst werden ook de postdienst en de werknemers betaald. Maar een van de vroegste voorbeelden van postzegels met een humanitair karakter dateert uit de periode van de Eerste Wereldoorlog.
Tijdens deze oorlog raakten ongeveer 200.000 kinderen in Frankrijk hun vader of ouders kwijt, en wereldwijd nog veel meer. De Franse posterijen besloten als reactie op deze traumatische situatie geld in te zamelen voor de vele kinderen die wees geworden waren door de oorlog.
"Kinderen lijden zwaar onder oorlogen. Na de Eerste Wereldoorlog, die ongeveer zes miljoen kinderen tot wees maakte, werden ze het onderwerp van veel postzegelsets", zegt Atanasio. "In 1917 en 1918 gaven de Franse posterijen een set met acht postzegels uit om geld in te zamelen voor oorlogswezen. Met dat geld werden weeshuizen gebouwd en docenten, begeleiders, koks, verpleegsters en artsen betaald die deze kinderen moesten helpen hun leven weer op te bouwen".
De Franse postzegels waren niet per se het eerste voorbeeld van oorlogszegels, maar ze waren wel een voorbeeld van de impact en het succes dat dit soort zegels konden hebben. "Het helpen van oorlogsslachtoffers was waarschijnlijk wereldwijd een van de belangrijkste doelen van toeslagzegels. De Oorlogswezen-postzegelset is een iconisch voorbeeld en daardoor zeer gewild bij verzamelaars; zowel vanwege het ontwerp als de zeldzaamheid".
Natuurrampen
Buiten oorlogstijd functioneerden postzegels ook als steun voor slachtoffers van natuurrampen. "Na een grote natuurramp werd de betreffende stad of regio vaak het onderwerp van een postzegel", zegt Atanasio. "Dat was een manier om snel bewustwording te creëren en de benodigde steun te krijgen".
Een voorbeeld hiervan is de overstroming in 1957 in Valencia. "In het Spaanse Valencia was op 14 oktober 1957 een vreselijke overstroming. Er vielen minstens 81 doden en er was veel schade in de regio. Tussen 1963 en1985 werden door de Spaanse posterijen 11 postzegels uitgegeven om geld in te zamelen voor een nieuwere en veiliger manier om de rivier Turia binnen haar oevers te houden en overstromingen in de toekomst te voorkomen".
Dit zeldzame blok Spaanse liefdadigheidszegels uit 1939 is een van de meest gewilde sets in de Spaanse filatelie
Tegenwoordig passen postbedrijven deze tactiek geregeld toe om hulp te bieden bij natuurrampen. In 2020 nog kwam het Australische postbedrijf met een Disaster Relief-serie; vijf postzegels met afbeeldingen van kangoeroes, vrijwilligers en bomen. De serie was bedoeld om de getroffen lokale bevolking en de door branden verwoeste natuur te ondersteunen.
Pandemieën en ziekten
Zeer actueel is de rol van postzegels bij gezondheidscrises. De meest succesvolle campagne met liefdadigheidszegels was ongetwijfeld de Amerikaanse zegel voor borstkankeronderzoek, uitgebracht in 1997. Die zou geleid hebben tot meer bewustwording over een gezonde leefstijl. In Europa verschenen postzegels naar aanleiding van enkele van de dodelijkste ziekten in de 20e en 21e eeuw, inclusief tuberculose en meer recentelijk covid-19.
"In de context van de gezondheidscrisis waarin de hele planeet momenteel verkeert, is het onmogelijk de vele postzegeluitgaves naar aanleiding van ziekten die zich wereldwijd verspreidden, niet te noemen", zegt Atanasio.
"De pro-tuberculosezegels waren misschien wel het meest invloedrijk, als we het hebben over postzegels met ziekten als thema. Tuberculose was aan het begin van de 20e eeuw een prominent onderwerp. De meeste nationale postdiensten gaven een soort liefdadigheidszegel uit in de strijd tegen de ziekte. Deze zegels droegen vaak het Lotharingenkruis als onderscheidend symbool. Ze hielpen mee om geld in te zamelen voor de bouw van ziekenhuizen en sanatoriums wereldwijd, zowel voor mensen die moesten herstellen van tuberculose als voor onderzoek".
Deze zegels werden in 1933 uitgegeven om geld in te zamelen voor de strijd tegen tuberculose in België
Het is opvallend dat postzegels zelfs in onze tijd nog een rol vervullen. Ze worden nog wereldwijd gebruikt, onder meer ten bate van het COVID Solidarity Response Fund in de strijd tegen covid-19. "Postzegels hebben oorlogen, ziekten en natuurrampen overleefd", zegt Atanasio. "Brieven werden gedesinfecteerd, gecontroleerd, gecensureerd en zelfs lange tijd achtergehouden, maar de post bestaat decennia later nog steeds".
Filatelie onthult wat postzegels en brieven ons kunnen vertellen over het verleden. En de veerkracht die ze toonden, herinnert ons eraan dat het meestal wel weer goed komt, wat er ook gebeurt.
____________________
Ontdek historische postzegels in onze wekelijkse postzegelveilingen. Of registreer je als verkoper.
Ontdek meer postzegels | internationale postzegels
Deze artikelen vind je misschien ook interessant:
Een geschiedenis van filatelie verteld via drie postzegelvervalsers
Hoe herken je valse postzegels online
Hoe bepaal je de waarde van je postzegels?